یکی از چالشی ترین بخش های زبانی که مخاطبین فراوانی را در هر زبان به خود جذب می کند، موضوع ترجمه است. در صورتی که تجربه کافی در این زمینه داشته باشید، به این سؤال خواهید رسید که آیا می توان یک رمان را با تأثیر مشابه از یک زبان به زبان دیگر ترجمه کرد؟ آیا نیاز است تا همه مطالب موجود در زبان اصلی به صورت کلمه به کلمه به زبان مقصد ترجمه شود؟ گروهی ادعا دارند که بخشی از زبان غیر قابل ترجمه است. آیا این موضوع حقیقت دارد؟
بارها به گوش رسیده است که بهتر است بعضی از آثار بزرگ ادبی موجود در زبان های مختلف را با زبان اصلی همان نویسنده مطالعه کرد. ولی چرا؟
دلیل اینکه نمی توان همه کلمات و جملات را از یک زبان به زبان دیگر ترجمه کرد، چیست؟ در حقیقت با توجه به فرهنگ هر زبان، گاهی نمی توان بعضی از کلمات و اصلاحات را از یک زبان به زبان دیگر ترجمه کرد. هدف ما از نوشتن این مقاله اشاره به چنین مواردی نیست، بلکه در زبان های مختلف کلمات و عباراتی وجود دارند که از لحاظ معنایی و زبان شناسی به موضوع خاصی اشاره می کنند و در صورتی که فرهنگ آن زبان را به درستی درک نکنیم، نمی توان متون آن را به درستی ترجمه کرد. به عنوان مثال آیا می توان در ترجمه فارسی به زبان های دیگر کلمه و یا عبارت “فال گرفتن” را به درستی ترجمه کرد؟ و یا آیا معادل مناسبی برای عبارت Domain Name System وجود دارد؟ این عبارت به وفور در متون تخصصی کامپیوتر دیده می شود. آیا با ترجمه کلمه به کلمه این عبارت می توانیم به درستی این مفهوم را از انگلیسی به فارسی منتقل کنیم؟ داشتن قابلیت ترجمه و یا عدم توانایی ترجمه و یا به عبارت دیگر ترجمه پذیری و یا ترجمه ناپذیری یکی از مهم ترین چالش های پیش روی مترجمین در انتقال مفاهیم از یک زبان به زبان دیگر است. این ویژگی بخصوص در ترجمه مقالات علمی و تخصصی بیشتر مشاهده می شود.
کلمات و عبارات غیر قابل ترجمه در فرهنگ های مختلف
در حقیقت اگر پای صحبت های مردم و مترجمین کشور های مختلف بنشینید متوجه خواهید شد که جمع کثیری از آنها بر این باورند که بعضی از کلمات و یا عبارات آن زبان غیر قابل ترجمه هستند و نمی توان معادل مناسبی برای این عبارات معرفی کرد.
در زبان انگلیسی نیز همانند سایر زبان ها، کلمات و عبارات متنوعی وجود دارند. با توجه به فرهنگ های مختلف، بخشی از این عبارات غیر قابل ترجمه هستند. برای مشخص کردن معانی چنین عباراتی نیاز است تا ترجمه به صورت طولانی تری و به صورت توضیحی نسبت به نمونه اصلی آن بیان شود. در حقیقت، بسیاری از کلمات موجود را نمی توان غیر قابل ترجمه دانست، بلکه معادل مناسبی برای این عبارات وجود ندارند.
شیوه پیشنهادی برای ترجمه این عبارات
ترجمه در حقیقت انتقال معنی از زبان مبدأ به زبان مقصد است. با این حال باید تشخیص داد که در این زمینه چه موضوعاتی قابل ترجمه و کدام موضوعات را باید به صورت تعریفی بیان کرد. آیا تفاوتی میان این دو مورد وجود دارد؟
در صورتی که خواسته باشیم معادل مناسبی برای کلمه “توسکا” از زبان روسی در زبان فارسی پیدا کنیم، با کلماتی مانند بدبختی، اشتیاق، خستگی، اندوه و غم مواجه خواهیم شد. ولی بهترین معادل برای این کلمه کدام است؟ در حقیقت بهترین معادل بستگی به متن دارد. اکنون نوبت آن است که بپرسیم بهترین شیوه برای ترجمه چنین عباراتی چیست؟
با در نظر گرفتن مثال بالا بهتر است در چنین حالتی برای بیان واقعی معانی هدف ما زبان باشد و نه خود کلمات.
یکی از مهم ترین موضوعات موجود در مورد کلمات و عبارات غیر قابل ترجمه این است که این دسته از کلمات جز ذخایر با ارزش زبان شناسی موجود در هر زبانی هستند. در حقیقت این کلمات بیانگر اهمیت موجود در هر فرهنگ می باشند. در اکثر اوقات چنین کلماتی به اندازه فراوانی جالب و بی همتا به حساب می آیند و احساس خاصی در میان مخاطبین تداعی می کنند. به عنوان مثال عبارت day dreaming به معنی به خاطر آوردن خاطره ای خوش و لبخند زدن ناشی از آن است و نمی توان معادل مناسبی برای این عبارت در فارسی پیدا کرد. بخش دیگر از عبارات نیز در صورت تعریف کردن نیز به ذخایر فرهنگی اشاره می کنند که در بسیاری از اوقات از دایره درک افراد غیر بومی خارج است. بدون درک صحیح فرهنگ های مختلف، هیچ فردی نمی تواند زبان آنها را به درستی متوجه شود و مفهوم عبارات غیر قابل ترجمه را به خوبی درک نماید.
به همین دلیل در ترجمه از زبان های مختلف نیاز است تا فرهنگ آن زبان ها را نیز به درستی درک کنیم. در غیر این صورت امکان دارد که مفهوم بسیاری از کلمات و عبارات را به صورت نادرستی متوجه شویم. در حقیقت برای درک معنی بسیاری از کلمات با مشکل مواجه خواهیم شد.
گاهی اوقات حتی با تعریف کلمات نیز نمی توان مفهوم آنها را به درستی در ذهن مخاطب منتقل کرد و تصویر درستی از شرایط مورد نظر به وجود آورد. همانطوری که گفته شد، دلیل اصلی این موضوع هم تفاوت های فرهنگی موجود در میان ملت های مختلف است.
به عنوان مثال کلمه “ونیک” در زبان روسی به نوعی ترکه اشاره می کند که بهتر است از شاخه های خشک تهیه شوند. این محصول عموماً در حمام بخار و با هدف لذت بیشتر استفاده می شود. معادل دیگر این کلمه به معنای جارو است. در صورتی که به جای مفهوم اولیه از معادل جارو استفاده شود، مفهومی خنده دار و مضحک در ذهن خواننده ایجاد خواهد کرد و به صورت نادرست مورد استفاده قرار خواهد گرفت.
در صورتی که فرهنگ های مختلف با هم تفاوت عمیقی داشته باشند، ترجمه کلمه به کلمه نمی تواند به درستی مفهوم متن را منتقل کند. در حقیقت، کلمات و عبارات غیر قابل ترجمه در تمامی زبان ها و فرهنگ های مختلف وجود دارند و نمی توان آنها را مختص به زبان خاصی دانست. برای ترجمه صحیح و درست چنین عباراتی باید درک درستی از فرهنگ آن منطقه و همچنین نکات زبان شناسی موجود در آن فرهنگ داشت. به عقیده بسیاری از مترجمین شناخته شده، حاشیه های موجود در متن نسبت به روانی و شیوایی آن از اهمیت کمتری برخوردار هستند و هدف اصلی از ترجمه این است که بتوان حس رضایت و خوشحالی را در میان خوانندگان به وجود آورد.
شما هم می توانید کلمات غیر قابل ترجمه را با ما در میان گذارید.