دکتر خزاعی فر استاد برجسته ترجمه در دانشگاه فردوسی تاکنون کتاب های ادبی بسیار زیادی را ترجمه کرده است. پس از فارغ التحصیلی از رشته ادبیات انگلیسی در مقطع کارشناسی و آموزش زبان در مقطع ارشد او به منظور ادامه تحصیل خود در مقطع دکتری به کشور انگلیس عظیمت کرد. پس از سال ها تحقیق و پژوهش او توانست رساله دکتری خود را در این کشور دفاع کند. پس از بازگشت به ایران او فعالیت های خود را بر روی ترجمه ادبی معطوف کرد.
در حال حاضر دکتر خزاعی از مترجمین برجسته ادبی در سطح مشهد است و یکی از عمده ترین فعالیت های او انتشار نشریه ترجمه در این شهر است. او تاکنون مقالات و پژوهش های فراوانی در زمینه ترجمه ادبی انجام داده است و نکات ارزشمندی را در این زمینه بیان کرده است. دکتر خزاعی نظرات متفاوتی در مورد صنعت ترجمه ادبی دارد و توانسته است در این زمینه سخنان متفاوتی بیان نماید.
در حقیقت ترجمه ادبی از قدمت چندانی در میان مترجمین فارسی زبان برخوردار نیست و تعداد محدودی از مترجمین فارسی زبان در این زمینه اقداماتی انجام داده اند. برای بررسی تحقیق ها و پژوهش های انجام شده در این حوزه، دکتر خزاعی توانست اولین همایش ترجمه ادبی را در ایران و در سال 1379 بر گذار کند. هدف اصلی از این همایش، شناخت و بررسی ماهیت ترجمه تخصصی در متون ادبی بود. در این همایش برگزار کنندگان قصد داشتند تا ارتباط بین نظریه های ترجمه و همچنین ترجمه ادبی را مشخص نمایند.
ماهیت ترجمه
به باور دکتر خزاعی فر ارتباط عمیقی بین ترجمه و فرهنگ وجود دارد. او ترجمه را تمدن ساز می خواند و آن را جز جدا نشدنی از جامعه می داند. در جوامعی همچون ایران که از فرهنگ و ادب غنی برخوردار هستند، نیاز است تا توجه ویژه ای به انواع ترجمه و به خصوص ترجمه ادبی صورت گیرد و آثار مختلف ترجمه شده به صورت دقیق تری بررسی شوند. یکی از عمده ترین مسائل موجود در زمینه ترجمه امانت و همچنین تأثیرات متقابل فرهنگی فارسی و زبان های دیگر بر یکدیگر است.
نظر دکتر خزاعی فرید در مورد ترجمه ادبی در ایران
برای تعریف ترجمه ادبی نیاز است تا ادبیات و ترجمه را در دو گروه جدا قرار دهیم. در حقیقت برای ترجمه متن باید مفاهیم را از یک زبان به زبان دیگر جایگزین نماییم. این نوع جایگزینی به دو صورت معنایی و زبانی صورت می گیرد. در ترجمه یک پیام را از یک زبان به زبان دیگر منتقل می کنیم. در حقیقت، ترجمه باعث تعامل در سبک های مختلف می شود.
در مقابل تعریف ادبیات بسیار گسترده است و نمی توان در میان دانشمندان اتفاق نظری در آن مشاهده کرد. به عنوان مثال در این زمینه می توان تاریخ بیهقی را در نظر گرفت. در عین حالی که تاریخ بیهقی با هدف ادبیاتی نگارش نشده است، ولی در حال حاضر در میان بسیاری از دانشمندان جنبه ادبیاتی دارد.
با توجه به موارد ذکر شده، ترجمه ادبی مفهوم یکسانی در میان محققین ندارد. یکی از مهم ترین فعالیت های دکتر خزاعی فرید، نشریه مترجم است. این نشریه به بررسی موارد مختلفی در ترجمه ادبی می پردازد. در حقیقت دکتر خزاعی ترجمه متن ادبی را در مقابله با ترجمه متون علمی قرار نداده است. بلکه تلاش کرده است تا برای این دو پیوند هایی ذکر نماید.
محصول موجود در ماشین های ترجمه عموماً به صورت عینی صورت می گیرد. ولی در آثاری که توسط مترجمین بر جسته انجام می شود، ترجمه در ذهن مترجمین صورت می گیرد. دست یابی به روند و عملکرد این مسیر ساده نیست و تاکنون تلاش های فراوانی برای دستیابی به چنین نتایجی صورت گرفته است. در حقیقت شیوه های استفاده شده در یک مترجم ادبی با مترجم های دیگر از جمله مترجم علمی متفاوت است.
لفظ گرایی از دید دکتر خزاعی فرید
دکتر خزاعی فرید از بنیانگذاران اصطلاح لفظ گرایی بوده است. اولین بار مفهوم لفظ گرایی در همایش ترجمه ادبی استفاده شد و به همین علت پس از آن سوالات بسیار متنوعی را در ذهن مخاطبین به وجود آورد که با پاسخ مناسب او در این زمینه همراه شد.
دکتر خزاعی فر به صورت کلی مفهوم ترجمه ادبی را با دو اصل همراه ساخته است. به عقیده او در ابتدا نیاز است تا مترجم به متن اصلی وفادار باشد و اصل دوم برای ایشان رعایت معیار های موجود در زبان مقصد است.
آموزش مترجمین برجسته
یکی از دلایل آشفتگی ترجمه از دید دکتر خزاعی فرید، برنامه های تربیت مترجم در دانشگاه ها است. در حقیقت گمان ارائه دهندگان مضامین دانشگاهی برای ترجمه تخصصی بر این است که دانشجویان تسلط خوبی بر زبان مادری خود دارند. ولی در حقیقت مکالمه به تنهایی نمی تواند نشان دهنده تسلط کافی بر زبان فارسی باشد. یکی از نقایص ترجمه های انگلیسی به فارسی عدم تسلط کافی مترجم بر زبان مادری خود و یا همان فارسی است. به همین علت نباید انتظار زیادی از فارغ التحصیلان دیپلم دبیرستان برای تبدیل شده به مترجمین برجسته ای داشته باشیم. به گفته دکتر خزاعی، ارائه برنامه ترجمه در دپارتمان زبان های خارجی کاری نا مناسب است و یا چنانچه دپارتمانی قصد ارائه این رشته ها را در دانشکده های خود داشته باشد، در ابتدا باید از توانایی مناسب نگارش فارسی دانشجویان خود اطمینان حاصل نماید.